مکان یابی پهنه های مناسب توسعه فیزیکی شهری با استفاده از مدل AHP (مطالعه موردی : شهر بستان آباد)

چکیده

ژئومورفولوژی علمی است که درباره تغییر اشکال زمین و فرآیندهای آن بحث می کند، ژئومورفولوژی همچنین کمک می کند تا بهترین برنامه ریزی برای استفاده از زمین و انتخاب محل کاربری های زمین و مورفولوژی شهری و غیره داشته باشد. پارامترهای طبیعی و ژئومورفیک از عوامل اصلی و تعیین کننده جهات توسعه فیزیکی شهری محسوب می شوند و در واقع توسعه فیزیکی شهرها با عوامل و شاخص های طبیعی و عوامل مختلف ژئومورفولوژیکی در ارتباط می باشند. موضوع مکان یابی و توسعه آتی شهر همواره مورد توجه برنامه ریزان شهری می باشد. توسعه شهری را نمی توان محدود نمود لذا بایستی این امر متناسب با نیازهای امروز و فردای بشر آماده گردد به طوری که از وارد آوردن آسیب به محیط زیست جلوگیری به عمل آید و بتوان بهترین مکان مناسب جهت توسعه پایدار شهری را مکان گزینی نمود. از این رو، هدف پژوهش حاضر، تعیین اراضی مناسب برای مکان یابی پهنه های مناسب توسعه فیزیکی شهری، شهر بستان آباد می باشد. روش تحقیق در پژوهش حاضر از نوع توصیفی ـ تحلیلی است و از روش های ارزیابی چند معیاره مبتنی بر تحلیل سلسله مراتبی AHP استفاده شد. طی این فرآیند ابتدا 4عامل تاثیرگذار درقالب10 زیرمعیار:1-توپوگرافی(طبقات ارتفاعی،شیب،جهت شیب)2-زمین شناسی(لیتولوژی، فاصله از گسل، فاصله از کانون زلزله و خطر زلزله) 3-.هیدرولوژی(فاصله از آبراهه اصلی ،فاصله از آبراهه فرعی) 4- انسانی(فاصله از جاده و خطوط ارتباطی ،کاربری اراضی) شناسایی و مورد استفاده قرار گرفت و در نهایت نقشه نهایی اراضی مناسب توسعه بر اساس مدل AHP تهیه شد. روش کار بدین صورت می باشد کـه ابتدا با  استفاده از مطالعات کتابخانه ای و روش پیمایشی، فاکتورهای موثر در پهنه های مناسب توسعه فیزیکی شهری جمع آوری ، سپس لایه های مورد نیاز از روی نقشه های موجود، پایگاه داده ها در نرم افزار Arc GIS تهیه و داده ها با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره مبتنی بر تحلیل سلسله مراتبی AHP وزن دهی گردیدند سپس  نقشـه پهنه پندی منطقه از مناطق کاملا نامناسب تا کاملا مناسب تهیه گردید که بیشترین وزن در بین معیارها با (232/0) متعلق به فاصله از کانون زلزله و خطر زلزله می باشد.فاصله از گسل(179/0 ) و فاصله ازآبراهه اصلی (161/0) نیز معیارهایی هستند که در زمره معیارهای مهم بعد از فاصله از کانون زلزله و خطر زلزله معرفی گردیدند. در نهایت اراضی شهر بستان آباد برای توسعه آتی شهر در 5 طبقه دسته بندی شد. نتایج نشان داد که اراضی مناسب جهت توسعه شهر عمدتا به طور پراکنده در مرکز و جنوب شرقی و جنوب غربی و قسمتی در شمال شرقی شهر قرار گرفته اند و این اراضی از موقعیت بهتری نسبت به سایر بخش ها برخوردار هستند. قسمت های شمالی به دلیل وجود عارضه تکتونیکی (گسل شمال تبریز) برای توسعه مناسب نمی باشند. بررسی‌ها نشان داد که پهنه ‌های بسیار مناسب و مناسب اغلب در قسمت های مرکزی ، جنوب و جنوب غربی انطباق دارند. در قسمت شمالی منطقه تراکم پهنه های نامناسب بیشتر است. مناطق با مطلوبیت مناسب و بسیار مناسب در مجموع با  85/39 درصد و مساحت 36/30 کیلومتر مربع  مناطق با مطلوبیت نسبتا مناسب 97/19 درصد و مساحت 21/15 کیلومتر مربع و مناطق با مطلوبیت نسبتا نامناسب و نامناسب در مجموع 18/40 درصد و مساحت 6/30 کیلومتر مربع از منطقه مورد مطالعه را شامل می شود .