تعیین عوامل مؤثر بر حساسیت خاک به تشکیل اندوده سطحی با استفاده از تحلیل آماری چند متغیره

چکیده:

 این پژوهش با هدف ارزیابی عوامل مؤثر بر حساسیت خاک به تشکیل اندوده سطحی و شناسایی عوامل مؤثر بر آن در منطقه دشت کوار استان فارس به‌عنوان یکی از مهمترین دشت‌های تولید کننده فرآورده‌های کشاورزی انجام شد. بدین منظور80 نمونه خاک سطحی (20-0 سانتی‌متری) به صورت تصادفی جمع‌آوری و نمونه‌ها پس از هوا خشک شدن از الک2 و 75/4 میلی‌متری عبور داده شد. سپس پارامترهای توزیع اندازه ذرات خاک، ماده آلی، رطوبت جرمی، هدایت الکتریکی عصاره گل اشباع، pH،  میانگین وزنی و هندسی قطر خاکدانه‌‌ها‌، کربنات کلسیم معادل، ابعاد فرکتالی خاکدانه‎ها (مدل‌‌های ریو-اسپوزیتو، بارتولی و تایلر)، نسبت جذب سدیم و جرم مخصوص ظاهری خاک تعیین شد. همچنین شاخص‌های مرتبط با حساسیت خاک به تشکیل سله از جمله، شاخص حساسیت نسبی به تشکیل اندوده سطحی (RSI)، شاخص مقاومت فروروی (PR)، شاخص قوام (C5-10) ، شاخص سله‌بندی (CI)، شاخص پایداری ساختمان خاک (SSI) ، و شاخص حساسیت به سله بستن (CSI) تعیین و رابطه بین ویژگی‎های زود یافت خاک و شاخص‌های حساسیت به تشکیل سله تجزیه و تحلیل آماری شد. بر اساس نتایج تجزیه کلاستر تمامی نمونه‌‌ها در دو گروه عمده متمایز شدند. نتایج آنالیز تابع تشخیص نشان داد که مهمترین متغیرهای تأثیرگذار در تفکیک دو گروه و ارائه تابعی با قابلیت بالا در تبیین حساسیت خاک به تشکیل اندود شامل ابعاد فرکتالی، اسیدیته، نسبت جذب سطحی سدیم و هدایت الکتریکی (نشانگر‌‌های پایداری خاکدانه‌‌ها، شوری و قلیائیت) می‌باشد. همچنین نتایج همبستگی کانونیک، ارائه تابع کانونی با همبستگی 92 درصد بین شاخص‌‌ها و متغیرهای انتخابی است که نتایج آنالیزهای کلاستر و تابع تشخیص را تایید می‌کند. شاخص پایداری ساختمان خاک (SSI)، شاخص اندوده بستن نسبی (RSI)، شاخص مخروطی (PR) و شاخص سله‌بندی (CI) تمامی خاک‌های منطقه مورد مطالعه را در کلاس خیلی حساس به تشکیل اندوده سطحی قرار دادند و شاخص پایایی (C5-10)، شاخص پایداری خاکدانه مرطوب (WAS) و شاخص حساسیت به سله بستن (CSI) اکثریت خاکها را در کلاس خیلی حساس به تشکیل اندوده سطحی قرار دادند. به عبارت دیگر پتانسیل خاک‌های مورد مطالعه به تشکیل اندوده سطحی و سله زیاد می‌باشد. از یافته‎های به دست آمده در این تحقیق می‌توان نتیجه گرفت که در منطقه مورد مطالعه می‌توان به جای محاسبه شاخص‌‌های فوق به اندازه گیری مقادیر ماده آلی، رس، Ks و سیلت بسنده کرد و توسط آنها در مورد احتمال تشکیل اندوده سطحی قضاوت کرد. با توجه به‌‌‌این مطلب که متغیرهای فوق از مهمترین عوامل مؤثر بر پایداری خاکدانه‌‌های سطحی می باشند لذا هر عاملی بر پایداری خاکدانه نقش داشته باشد سبب کاهش حساسیت پذیری خاک به تشکیل اندوده ساختاری می شود.