تعیین عوامل مؤثر بر حساسیت خاک به تشکیل اندوده سطحی با استفاده از تحلیل آماری چند متغیره

چکیده مقاله

این پژوهش با هدف ارزیابی عوامل مؤثر بر حساسیت خاک به تشکیل اندوده سطحی انجام شد. برای اجرای این تحقیق، هشتاد نمونه خاک (20-0 سانتی‌متری) از دشت کوار استان فارس تهیه شد و بعد از برداشت، در هوا خشک و از الک دو میلی‌متری عبور داده شد. سپس پارامترهای توزیع اندازه ذرات، رطوبت، ماده آلی، هدایت الکتریکی و pH عصاره اشباع خاک اندازه‌گیری شد. همچنین میانگین وزنی و هندسی قطر خاکدانه‌ها، کربنات کلسیم معادل، ابعاد فرکتالی ذرات خاکدانه به طول یک سانتی­متر (مدل‌های ریو- اسپوزیتو، بارتولی و تایلر)، درصد اشباع رطوبتی، سدیم، کلسیم و منیزیوم تعیین ‌شد. در ادامه، نمونه­های دست­نخورده با استفاده از استوانه‌های فلزی تهیه شد و پس از اشباع در دستگاه بار افتان قرار گرفت، سپس مقدار هدایت هیدرولیکی اشباع نمونه‎ها اندازه‌گیری شد. ارزیابی حساسیت خاک به تشکیل اندوده، با شاخص‌های پایداری ساختمان خاک (SI)، حساسیت نسبی به تشکیل اندوده سطحی (RSI)، سله‌بندی (CI)، پایداری مرطوب خاکدانه‌ها (WAS)، مقاومت فروروی (PR)، حساسیت به سله بستن (CSI) و قوام (C₅- C₁₀) انجام شد. از روش‌های آماری چند متغیّره (تجزیه خوشه‌ای، تجزیه تابع تشخیص و همبستگی کانونیک) نیز استفاده شد. همچنین بر اساس ماتریس ساختار مشخص شد که شاخص‌های ,CI SI و CSI از مهم­ترین شاخص‌هایی است که به تفکیک این دو گروه از یکدیگر منجر می­شود. بیشترین همبستگی کانونی در درجه اول به ماده آلی سپس به رس تعلق دارد. دو شاخص پایداری ساختمان خاک (SI) و شاخص سله‌بندی (CI) نیز از مهم­ترین شاخص‌هایی است که در مقایسه بین شاخص‌ها، بیشترین همبستگی را به خود اختصاص می­دهد. مهم­ترین متغیرهای تأثیرگذار بر شاخص‌های ارزیابی اندوده سطحی ـ که به تفکیک دو گروه، ارائه تابعی با قابلیت بالا و بیشترین همبستگی کانونی منجر می­شود ـ ابتدا ماده آلی سپس رس است.