تعیین الگوی بهینه کشت محصولات عمده زراعی دشت مرند با تاکید بر بهره‌برداری پایدار از منابع آب

چکیده مقاله

برداشت بیرویه و نامطلوب منابع آب در بسیاری از مناطق کشاورزی ایران به­ویژه دشت مرند به‌عنوان یکی از قطب­های کشاورزی استان آذربایجان­شرقی، ­لزوم تخصیص بهینه منابع محدود آب و نیز ضرورت لحاظ استراتژی­های مختلف آبیاری برای هر محصول را نمایان کرده است. بر این اساس هدف مطالعه حاضر تعیین الگوی بهینه کشت محصولات زراعی با تاکید بر محدودیت منابع آب در دشت مرند می ­باشد. بدین منظور از رهیافت برنامه­ریزی­ ریاضی یعنی الگوی برنامه­ریزی کسری با اهداف چندگانه با رویکرد فازی بهره گرفته شد. داده ­های مورد نیاز برای نیل به هدف تحقیق از طریق تکمیل پرسشنامه از 321 کشاورز منطقه جمع ­­­­­­­­­­­­­آوری گردید. نتایج نشان داد الگوی بهینه کشت پایدار پیشنهادی حاصل از مدل مزبور در مقایسه با مدل برنامه ­ریزی خطی، باعث کاهش درآمد ناخالص بهره­برداران در کوتاه مدت می­شود. همچنین براساس یافته­های حاصل از الگوی برنامه­ریزی کسری مصرف آب به­گونه­ای صورت خواهد گرفت که عمدتا در ماه­های مختلف کمبودی از این حیث در منطقه وجود نداشته باشد. ضمن اینکه مصرف کودهای شیمیایی و سموم در حداقل خود بوده و محصولات زراعی که نسبت به آب مصرفی سود ناخالص کمتری را حاصل می­کنند، از الگوی کشت فعلی حذف و محصولات با صرفه اقتصادی بالا و نیاز آبی کم مانند زعفران که سازگار با اقلیم منطقه باشد در الگوی کشت جایگزین می­گردند. بر این اساس،  ترویج روش­های نوین آبیاری، توسعه کشت محصولات کم آب­ بر و استفاده از آب صرفه­جویی شده در محصولات با بازده بالاتر در جهت بهره ­برداری پایدار از منابع آب توصیه می­شود.