بررسی تأثیر کانسار مس- مولیبدن پورفیری هفت چشمه (ورزقان) بر سلامتی زیستمندان منطقه حفاظت شده ارسباران

چکیده مقاله

کانسار مس- مولیبدن پورفیری هفت چشمه در 28 کیلومتری شمال شهر ورزقان در استان آذربایجان شرقی در جنگل های ارسباران واقع شده است. آب سطحی و زیرزمینی موجود در منطقه از میان توده کانساری عبور کرده و ممکن است فلزات سنگین و سمی را به وسیله واکنش های شیمیایی از توده حل کند و با خود ببرد و به مرور زمان باعث به خطر افتادن گونه های گیاهی و موجودات زنده جنگل ارسباران شود. با توجه به اینکه هنوز عملیات بهره برداری در منطقه صورت نگرفته، هدف از این پژوهش بررسی تأثیر مواده معدنی بر افزایش غلظت عناصر آلاینده در آب های سطحی و زیرزمینی و تأثیر این آلودگی بر زیستمندان (انسان، گیاه و جانور) منطقه است. برای بررسی تأثیر این کانسار بر سلامتی زیستمندان منطقه (انسان، گیاه و نوانور) 24 نمونه از آب های سطحی و زیرزمینی خارج شده از این کانسار و مناطق مجاور، جمع آوری و برای اندازه گیری برخی پارامترهای شیمیایی و غلظت فلزات Pb, Mo, Cuو Zn به آزمایشگاه منتقل شد. غلظت فلزات سنگین حاص از آنالیز آب سطحی و زیرزمینی هفت چشمه نسبت به حد مجاز توصیه شده توسط سازمان های بین المللی و نیز تحقیقات انجام شده برای جانداران آبزی، حیات وحش، گیاهان و ساکنان مقایسه و تجزیه وتحلیل شد. بررسی ها نشان داد که تحت تأثیر کانسار هفت چشمه، غلظت مولیبدن در نزدیک توده کانسار نسبت به حد استانداردهای EEC, EPAو WHO و غلظت سرب تمام
نمونه ها نسبت به حد استاندارد EPA و غلظت روی و مس نسبت به حد استاندارد EEC بالا بوده و برای ساکنان منطقه خطرناک است. مقایسه غلظت عناصر نسبت به استانداردهای تعیین شده برای جانداران و گیاهان از جمله درخت بلوط و گیاهان کشاورزی نیز نشان داد که این عناصر در منابع آب سطحی و زیرزمینی مجاور کانسار بالاتر از حد مجاز استاندارد بوده و می تواند برای زیستمندان منطقه خطرناک باشد اما با دور شدن از کانسار از غلظت آنها کاسته می شود. به طوری که بیشتر نمونه ها دارای غلظت بالایی از مس و سرب بوده و برای آبزیان منطقه مضر است. از نظر خطر برای سلامت ساکنان منطقه، غلظت روی و مس پایین تر از استاندارد WHO است ولی غلظت مولیبدن و سرب در برخی نمونه های نزدیک به توده معدنی بالاتر از این استاندارد است. بر اساس استاندارد FAO غلظت مس در یک ایستگاه بالاتر از حد استاندارد لازم برای حیات وحش بوده ولی در سایر ایستگاه ها غلظت مناسب است. از نظر غلظت سرب و روی و منیزم نیز در شرایط فعلی خطری متوجه حیات وحش منطقه نخواهد بود. این پژوهش نشان داد که کانسار مس-مولیبدن پورفیری هفت چشمه از عوامل مهم و تأثیرگذار بر کیفیت آب سطحی و زیرزمینی منطقه است که از تأثیرات آن کاهش pH و افزایش غلظت عناصر سنگین در رودخانه مجاور توده شده است که در صورت معدنکاری بدون رعایت اصول زیست محیطی می تواند به مرور زمان باعث از بین رفتن گونه های گیاهی جنگل ارسباران و به خطر افتادن مونودات زنده شود. مقایسه غلظت های فلزات سنگین حاصل از آنالیز آب های سطحی و زیرزمینی با استانداردهای جهانی و نیز تحقیقات انجام شده برای جانداران آبزی، حیات وحش، گیاهان و ساکنان نشان داد که بیشتر نمونه های نزدیک به توده کانساری دارای عناصر سنگین بیش از حد مجاز است و این برای سلامتی انسان، زیستمندان و گیاهان نادر منطقه ارسباران خطرناک است اما با دور شدن از کانسار از غلظت آنها کاسته می شود. بنابراین پیش از بهره برداری از کانسار هفت چشمه بایستی بررسی های مربوط به اثرات زیست محیطی بهره برداری از این کانسار (EIA) انجام و به دلیل قرار گرفتن آن در منطقه حفاظت شده ارسباران از تکنیک های متفاوتی برای بهره برداری استفاده شود.