تاریخچه، معماری و جایگاه کبوترخانه در کشاورزی ایران

چکیده مقاله

یکی از ملزومات و ویژگی معیشت روستایی، فعالیت‌های مختلف کشاورزی است. تولید انواع محصولات کشاورزی رابطه مستقیمی با عناصری چون آب، خاک و دما دارد. از بین این عناصر، خاک مناسب نقش مهمی در رشد گیاهان و میزان باردهی دارد. در طول تاریخ و متناسب با شرایط اقلیمی و جغرافیایی و نیز امکان تهیه و دسترسی، کشاورزان برای  باروری خاک، از انواع کودها استفاده می‌کردند. در زمره کودهای حیوانی با کار آیی بالا، می‌توان به فضله پرندگان اشاره کرد. کشاورز  ایرانی برای دست‌یابی به این کود، دست به ایجاد بناهایی تحت عنوان «کبوترخانه» در مسیر رودخانه‌ها و یا در نزدیکی روستا و محل سکونت خود زده است که امروزه در گوشه‌وکنار بازمانده‌های آن قابل‌مشاهده است. اطلاعات پژوهش حاضر  به روش کتابخانه‌ای و از طریق مراجعه به انواع منابع تاریخی، سفرنامه‌ها، منابع طبی و نیز روش میدانی گردآوری شده است. روش ارائه مطالب، توصیفی تحلیلی است. هدف پژوهش حاضر در گام اول بررسی تاریخچه و در گام دوم توصیف شکل ظاهری بنا، بررسی نوع معماری کبوترخانه‌ها و نیز نحوه استفاده از کود کبوتر در کشاورزی است. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که انسان ایرانی برای دستیابی آسان و همیشگی به کود، دست به احداث کبوترخانه  زده است. در ساخت بنای کبوترخانه‌ها عمدتاً از مصالح بومی و در دسترس استفاده شده، مسائلی چون استحکام و مقاومت بنا در برابر عوامل داخلی (فشارهای ناشی از ورود فشار در اثر پرواز یک جای پرندگان) و عوامل خارجی چون بادوباران و برف و آفتاب و... موردتوجه قرار می‌گفت.