میراث مکتوب در باب آبله‌کوبی عصر قاجار (مطالعه موردی نسخه خطی آبله‌کوبی طبیب همدانی)

چکیده مقاله

انسان‌ها در برخورد با مصائب و مشکلات به‌ویژه بیماری در دو حوزه شناختی (تشخیصی) و رفتاری (پیشگیری و درمانی)، الگوهای رفتارهای متفاوتی از خود نشان می‌دهند. این الگوهای رفتاری در هر دوره تاریخی، تابعی از فرهنگ جامعه و نظام رایج طبی به‌حساب می‌آید. دوره زمانی حکومت قاجار از نظر ورود عناصر نوین تمدن غربی به ایران، دوره‌ای مهم به شمار می‌رود. یکی از جنبه‌های مهم اثربخشی تمدن نوین غربی در مسائل پزشکی در خصوص بیماری آبله قابل‌شناسایی است. مقابله با بیماری آبله از طریق «مایه‌کوبی با آبله گاوی» به‌عنوان یک روش درمانی جدید از دوره عباس میرزا در آذربایجان آغاز شد. گسترش روش نوین مایه‌کوبی به‌آسانی صورت نگرفت؛ بلکه مخالفت‌های زیادی به همراه داشت. یکی از راهکارهای مناسب جهت افزایش تمایل مردم به آبله‌کوبی با مایع گاوی، اقدام به آگاهی‌بخشی در خصوص سودمندی روش جدید بود. این امر از طریق نگارش کتاب‌هایی توسط طبیبان صورت عمل به خود گرفت. نمونه مهم این رساله‌ها با عنوان «آبله‌کوبی» در عصر ناصری توسط طبیب همدانی نگاشته شده است. این کتاب به‌صورت نسخه خطی به شماره 8405IR در کتابخانه مجلس نگهداری می‌شود. پژوهش حاضر کوشیده است تا با روشی توصیفی - تحلیلی، ضمن معرفی این اثر به‌عنوان نمونه مهم میراث مکتوب در تاریخ پزشکی، نیم‌نگاهی نیز به محتوای ارائه شده در آن داشته باشد.