هم سنجی قاعده بسیط الحقیقه و عبارت عرفانیِ «إن مسمی الله احدی بالذات کلٌ بالأسماء»

چکیده مقاله

قاعده بسیط­الحقیقه، بیان کننده نسبت مصداق حقیقی آن یعنی خدا با عالم است. همسویی این نسبت در حکمت متعالیه و عرفان، همچنین تصریح ملاصدرا به دریافت شهودی عارفان از درون­مایه این قاعده، اندیشه را به جستجوی نظائر آن در عرفان وا می­دارد. نزدیک­ترین تعبیر عرفانی به مضمون قاعده یاد شده این سخن ابن‌عربی است که «إن مسمّی الله احدی بالذات، کلٌ بالأسماء»، تا جایی که می­توان آن را با اصلاحاتی، همتای قاعده بسیط­الحقیقه، در عرفان به حساب آورد. معنای این عبارت، نفی کثرت بواسطه احدیت ذاتی خدا و توجیه کثرت­ها بواسطه صدور عالم از اسماء الهی است. این باور عارفانه، نتایجی چون؛ انتساب تمامی احکام ایجابی و سلبی به خدا، وحدت در عین کثرت و کثرت در عین وحدت، و درستی همزمان تشبیه و تنزیه را در پی­دارد. بررسی تحلیلی این موارد نشان می­دهد محتوای ایجابی قاعده بسیط­الحقیقه در «کل­الأشیاء» دانستن حق­تعالی همان عبارت عرفانی است که جمع وجود خدا با موجودیت سایرین را برنمی­تابد، به این معنا که وجود حق تعالی به عنوان ظاهر غیر از عالم به عنوان ظهورات اوست.