شریعت، ضمانت اجرای اخلاق

چکیده مقاله

جایگاه بنیادی اخلاق، ارتباط وثیق آن با همه ساحات زندگانی بشر و نقش بی‌بدیل آن در راهنمایی انسان‌ها و گره‌گشایی از معضلات گوناگون ما را بر آن می‌دارد تا از اخلاق و ضمانت اجرایی آن بحث کنیم. اجرای قانون، همواره یکی از دغدغه‌های قانون‌گزاران بوده است؛ چراکه ثمره وضع قانون در اجرای آن است و بدون اجرای قانون، وضع آن کاری لغو و بیهوده خواهد بود و اجرای قانون، نیازمند ضمانت‌هایی است که احتمال اجرا را بالا ببرد و احتمال عدم اجرا را پایین آورد و هرچه ضمانت‌ها محکم‌تر باشد، به همان اندازه اجرایی‌تر خواهد بود. همین بحث در اخلاق نیز مطرح است و امروزه دوربین‌های پلیس و تحقیقات و نیز احکام قضایی، ضامن اجرای حقوق بشر است که دو عیب اساسی دارد: اول اینکه آنها فقط عمل بیرونی انسان را مشاهده می‌کنند و از انگیزه درونی فرد که همان نیت اوست، بی‌خبرند و دوم اینکه فقط از جَلوت انسان خبر می‌گیرند و از خلوت انسان خبری ندارند؛ اما در شریعت الهی، وجدان انسان و نفس لوامه او به‌مثابه دادگاه اخروی معرفی می‌شود که قاضی‌اش همان عامل است. همچنین خداوند ناظر، همان داور است و نعمت‌های بی‌پایان بهشت و عذاب‌های جاوید جهنم به‌عنوان پاداش و کیفر اعمال نیک و بد انسان معرفی می‌شوند. در نتیجه دیگر مجالی برای فرار از عدالت باقی نمی‌ماند و کسی نمی‌تواند با وجود گناه، خود را تبرئه کند یا با وجود بی‌گناهی، محکوم شود. در این مقاله درصدد هستیم ضمانت‌های اجرایی شریعت اسلامی را برشمریم و ترجیح آن را بر ضمانت منهای شریعت نشان دهیم.