موانع و چالش‌های موجود در تحقق امر به معروف و نهی از منکر در عصر حاضر

چکیده مقاله

امر به معروف و نهی از منکر یکی از بزرگترین فرایض الهی است که در همه ادیان، مذاهب و امت‌های پیشین و از جمله کامل‌ترین دین آسمانی یعنی اسلام وجود داشته و منطبق بر فطرت بشر بوده و زندگی دنیوی که دار سرنوشت مشترک می‌باشد، لزوم آن را تایید می‌کند. هر چند در صحنه عمل، افراط و تفریط هائی در آن شده است به عنوان مثال خوارجی که نه بصیرت در دین داشتند و نه بصیرت در عمل، وجوب امر به معروف و نهی از منکر را تعبدی دانسته و هیچ شرطی برای آن نگذاشتند و معتقد بودند که اگر قیام به سیف منجر به مرگ شود و هیچ آورده‌ای هم نداشته باشد، باز هم واجب است لذا در طول تاریخ، امر به معروف و نهی از منکرهای نابجا و جاهلانه زیادی کردند. در حالی که انسان باید در هر امری حسابگر باشد و از روی حساب عمل نماید. معتزلی‌ها از دیدگاه نظری، آن را جزو اصول دین قرار داده اما در صحنه عمل، به خاطر بهانه‌های واهی نظیر عدم تأثیر یا مفسده فراوان داشتن و ... آن را ترک کردند. اشعری‌ها نیز به دلیل این که قائل به جبر بودند، آن را ترک کردند چون معتقد بودند که کار لغو و بیهوده‌ای است. در این بین فقط شیعه، به برکت راهنمایی حضرات ائمه (ع) توانسته است برداشت صحیحی از این فریضه الهی داشته باشد که متأسفانه حکومت به دست آنها نرسیده است تا به طور کامل اجرائی شود؛ ولی آنان همواره سعی داشتند تا با بحث از این فریضه، آن را در کتب دینی خود زنده نگه دارند و در حدّ مقدورات خود به آن عمل کنند. از آن‌جائی که دین اسلام از نظر جغرافیائی، جهانی و از نظر تاریخی، جاودانه، و از نظر احکام و قوانین، جامع است و همه شئون زندگی آدمی را در بر می‌گیرد لذا فریضه امر به معروف و نهی از منکر نیز دارای چنین خصوصیتی است؛ یعنی در همه جای جهان و به صورت همیشگی و در همه ابعاد زندگی بشر قابل اجرا، می‌باشد؛ اما از آنجائی که اولا در این فریضه با دو انسان مختار مواجهیم که یکی آمر و ناهی است (گوینده) و دیگری مأمور و منهی عنه (شنونده) و ثانیا هر عصری با توجه به ویژگی‌های خود ممکن است تحقق این فریضه را با موانع یا چالش‌هائی مواجه سازد. لذا باید بررسی کنیم که چه شده است که یکی امر و نهی نمی‌کند و یا دیگری امر و نهی وی را نمی‌پذیرد؟ به عنوان مثال موج لیبرالیسم و تاکید بر آزادی و فردیّت، چه بسا فضای عمومی جامعه را برای تحقق این فریضه مهم و اساسی چه از جانب آمر و ناهی و چه از جانب مأمور و منهی تنگ کند. و سوسیالیسم آن را در مورد تک تک افراد نادیده و منحصرا در منافع جمعی به کار بگیرد و سکولاریسم موارد امر و نهی را از حوزة واجب و مستحب و حرام و مکروه شرعی، به مسائل زندگی دنیوی و ناسوتی منحصر سازد. این مقاله درصدد است برخی از موانع و چالش‌های پیش رو را در عصر حاضر یادآوری کرده و نحوه مقابله با آن و احیاء این فریضه را گوش‌زد نماید؛ باشد که احیاء این فریضه ما را نیز احیاء کند.